ΤΟ ΕΡΓΟ
Η βάση δεδομένων & η ομάδα
Σχετικά
Παρόλο που η παρουσία των γυναικών στη δημόσια ζωή των πόλεων στην ελληνόφωνη Ανατολή έχει υπάρξει αντικείμενο έρευνας κατά τις τελευταίες δεκαετίες, απουσιάζει οποιαδήποτε μελέτη πάνω στις γυναίκες στην «παλαιά Ελλάδα» (τη ρωμαϊκή επαρχία της Αχαΐας). Οι υπάρχουσες μελέτες είτε επικεντρώνονται στη γυναικεία δημόσια παρουσία σε άλλες περιοχές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπως στη Μικρά Ασία, τις Κυκλάδες ή τη λατινόφωνη Δύση, είτε, στην περίπτωση των εικονιστικών ανδριάντων, σε έναν συγκεκριμένο αγαλματικό τύπο ή είδος γλυπτού. Έτσι, το ερευνητικό πρόγραμμα «Ελληνίδες Matronae» έρχεται να συμπληρώσει ένα σημαντικό κενό στην έρευνα.
Το άφθονο επιγραφικό και αρχαιολογικό υλικό τεκμηριώνει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι οι γυναίκες έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην αστική ζωή των ελληνικών πόλεων της αυτοκρατορικής περιόδου, ιδίως ως ευεργέτιδες και ιέρειες τόσο παραδοσιακών θεοτήτων, όσο και της αυτοκρατορικής λατρείας. Δεν θα πρέπει να μας ξαφνιάζει το γεγονός ότι οι «Ελληνίδες Matronae» συμμετείχαν ενεργά στη δημόσια ζωή των κοινοτήτων τους όχι μόνο μαζί με τα άρρενα μέλη της οικογένειάς τους, αλλά και ως ανεξάρτητες οντότητες.
Το ερευνητικό πρόγραμμα «Ελληνίδες Matronae: Η παρουσία και η απεικόνιση της γυναίκας στον δημόσιο βίο της Ελλάδας κατά την αυτοκρατορική περίοδο (1ος - 3ος αι. μ.Χ.)» αποσκοπεί στην τεκμηρίωση της «δημόσιας παρουσίας» των γυναικών,
δηλαδή στις αστικές λειτουργίες που αυτές αναλάμβαναν, τις τιμές που απονέμονταν σ’ αυτές από τα αστικά σώματα των πόλεων και από ιδιώτες, καθώς και την απεικόνισή τους στα σχετικά μνημεία και στις εικαστικές τέχνες στη δημόσια σφαίρα εν γένει. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη σύνδεση μεταξύ των επιγραφικών κειμένων στη βάση των ανδριάντων, του σώματος και της κεφαλής των τελευταίων.
Ειδικότερα, μέσα από τη συστηματική εξέταση του διαθέσιμου επιγραφικού, γραμματειακού, νομισματικού και αρχαιολογικού υλικού, επικεντρωνόμαστε σε δύο βασικούς άξονες:
- στην τεκμηρίωση και ερμηνεία της παρουσίας (ή όχι) ευρύτερων τάσεων – κοινωνικών, πολιτικών, ιδεολογικών και καλλιτεχνικών – στη δημόσια παρουσία και απεικόνιση των γυναικών στην επαρχία της Αχαΐας κατά την αυτοκρατορική περίοδο και τις διαφορές που εντοπίζονται σε σχέση με την ελληνιστική,
- στην αναζήτηση της ύπαρξης (ή όχι) διαφορών στη γυναικεία δραστηριοποίηση στον δημόσιο βίο και απεικόνιση από γεωγραφική άποψη, για παράδειγμα αναζήτηση διαφορών μεταξύ συγκεκριμένων περιοχών (π.χ. μεταξύ της Μικράς Ασίας ή της λατινόφωνης Δύσης και της Ελλάδας). Κατ’ αναλογία, αναζητούμε επίσης πιθανές διαφοροποιήσεις εντός της επαρχίας της Αχαΐας, που προδίδουν τοπικές κοινωνικές ιδιαιτερότητες ή ιδιαίτερες καλλιτεχνικές προτιμήσεις.
ΤΟ ΕΡΓΟ
Η βάση δεδομένων
Καταχωρήσεις δεδομένων
Η παρούσα βάση δεδομένων ανοικτής πρόσβασης αποτελεί τμήμα του ερευνητικού προγράμματος «Ελληνίδες Matronae: Η παρουσία και η απεικόνιση της γυναίκας στον δημόσιο βίο της Ελλάδας κατά την αυτοκρατορική περίοδο (1ος - 3ος αι. μ.Χ.)» και εμπεριέχει την αρχαιολογική και ιστορική τεκμηρίωση του υλικού που αποτελεί το αντικείμενο μελέτης.
Ειδικότερα, περιλαμβάνει όλο το επιγραφικό υλικό που μαρτυρά τη γυναικεία παρουσία στον δημόσιο βίο των πόλεων της ρωμαϊκής επαρχίας της Αχαΐας. Το εν λόγω υλικό αποτελείται κυρίως από τιμητικές επιγραφές που είτε ανιδρύονται από γυναίκες είτε τιμούν γυναίκες, καθώς και από αναθηματικές επιγραφές προς θεότητες, αφιερωμένες από γυναίκες. Κάθε λήμμα περιλαμβάνει το επιγραφικό κείμενο, τον τύπο της επιγραφής, τη χρονολογία, το σημείο εύρεσης και τον σημερινό χώρο αποθήκευσης, το όνομα της γυναίκας, την παρουσία της στον δημόσιο βίο (τον κοινωνικό ρόλο στον οποίο αναφέρεται), καθώς και βιβλιογραφία και έναν σύντομο σχολιασμό. Με αυτόν τον τρόπο, ο επισκέπτης αποκτά μια πλήρη εικόνα για κάθε μία από τις γυναίκες που δραστηριοποιούνταν στον δημόσιο βίο της επαρχίας της Αχαΐας.
Η βάση περιλαμβάνει επίσης όλα τα σωζόμενα γυναικεία πορτρέτα από την επαρχία, είτε διατηρούν μόνο το σώμα είτε την κεφαλή του ανδριάντα, είτε – σπανιότερα – και τα δύο. Κάθε λήμμα παρέχει όχι μόνο βασικές πληροφορίες για κάθε γλυπτό (τόπο φύλαξης, τόπο εύρεσης, υλικό, διαστάσεις, χρονολόγηση), αλλά συνοδεύεται επίσης από πρόσθετες πληροφορίες, όπως (κατά περίπτωση) τον αρχικό χώρο τοποθέτησης του έργου, τον αγαλματικό και εικονογραφικό του τύπο, την ιδιότητα (κοινωνικό ρόλο) της γυναίκας που εικονίζεται, την ύπαρξη (ή μη) ενεπίγραφης βάσης, καθώς και, τέλος, βιβλιογραφία και σχολιασμό.
Πρόθεση των συντελεστών είναι η βάση δεδομένων να ενημερώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Για οδηγίες σχετικά με τον τρόπο χρήσης της, συμβουλευτείτε τη σχετική ενότητα.
Καθώς τα όρια της επαρχίας της Αχαΐας μεταβάλλονταν καθ’ όλη την αυτοκρατορική περίοδο, αποφασίστηκε να περιληφθούν στη μελέτη μόνο οι περιοχές που παρέμειναν αδιάκοπα εντός της (δηλαδή η περιοχή της σημερινής Στερεάς Ελλάδας, από την Αιτωλία έως τη Βοιωτία, η Εύβοια, η Αττική και οι εξαρτώμενες από αυτή περιοχές, και η Πελοπόννησος). Με τον τρόπο αυτό, τόσο η μελέτη των τοπικών ιδιαιτεροτήτων και των επακόλουθων αλλαγών τους, όσο και η εξαγωγή συμπερασμάτων τίθενται σε σταθερές βάσεις, επιτρέποντας παράλληλα περαιτέρω συγκρίσεις μεταξύ της επαρχίας της Αχαΐας και άλλων επαρχιών και περιοχών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τέλος, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι επιπτώσεις της κοινωνικής και οικονομικής κρίσης του 3ου αι. μ.Χ. που έπληξε ολόκληρη την αυτοκρατορία, γίνονται έντονα αισθητές γύρω στα μέσα του αιώνα, και πάλι, για χάρη της σαφήνειας των συμπερασμάτων της έρευνας, ως κατώτερο χρονολογικό όριο για τη μελέτη μας ορίστηκε το πρώτο τέταρτο του 3ου αι. μ.Χ. και ειδικότερα το τέλος της δυναστείας των Σεβήρων (235 μ.Χ.).
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
Γνωρίστε την ομάδα
Ο Παναγιώτης Κωνσταντινίδης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής - επιστημονικός υπεύθυνος για την αρχαιολογική τεκμηρίωση του ερευνητικού προγράμματος «Ελληνίδες Matronae: Η παρουσία και η απεικόνιση της γυναίκας στον δημόσιο βίο της Ελλάδας κατά την αυτοκρατορική περίοδο (1ος - 3ος αι. μ.Χ.)», που έλαβε χώρα στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ/ΙΙΕ). Έχει διδάξει Κλασική Αρχαιολογία ως συνεργαζόμενο διδακτικό προσωπικό στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Κύπρου, στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, και στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Επιπλέον, έχει εργαστεί ως ερευνητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και έχει συμμετάσχει σε ανασκαφικές έρευνες στην Ελλάδα και την Αίγυπτο, καθώς και σε πολυάριθμα διεθνή επιστημονικά συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Οι επιστημονικές του δημοσιεύσεις περιλαμβάνουν μία μονογραφία σχετικά με την γλυπτική της ελληνιστικής και αυτοκρατορικής περιόδου από το νησί της Μήλου (2016), καθώς και πολυάριθμες συμβολές σε περιοδικά με κριτές, συλλογικούς τόμους και πρακτικά συνεδρίων. Η διδακτορική του διατριβή με τίτλο Γυναικείοι εικονιστικοί ανδριάντες αυτοκρατορικής περιόδου από την Ελλάδα τέλη 1ου αι. π.Χ. – 5ος αι. μ.Χ. είναι υπό έκδοση από το Σαριπόλειο Κληροδότημα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην ελληνική και ρωμαϊκή πλαστική, το ρωμαϊκό πορτρέτο, την απεικόνιση των γυναικών στον δημόσιο χώρο στη ρωμαϊκή Ελλάδα, καθώς και στην αρχαία ελληνική θρησκεία, τις αναθηματικές πρακτικές, και την εικονογραφία της λατρείας.
• Γυναικείοι εικονιστικοί ανδριάντες αυτοκρατορικής περιόδου από την Ελλάδα (τέλη 1ου αι. π.Χ. – 5ος αι. μ.Χ.), Αθήνα υπό έκδοση: Βιβλιοθήκη Σοφίας Ν. Σαριπόλου, ΕΚΠΑ (διδ. διατριβή).
• Ελληνιστική και ρωμαϊκή γλυπτική από τη Μήλο, Αθήνα 2016: Bookstars.
• «Religious Syncretism in Late Roman Achaea: Reconsidering the Identity of Isthmia IS 445», στο G. Kremer, E. Pollhammer, F. Beutler, J. Kopf (επιμ.), Zeit(en) des Umbruchs. Akten des 17. Internationalen Kolloquiums zum provinzialrömischen Kunstschaffen, Wien – Carnuntum 16.–21.05.2022 (SoSchrÖAI 64 - Veröffentlichungen aus den Landessammlungen Niederösterreich 7), Wien 2024, 261-274.
• «What Dreams May Come. An Incubation Relief from the Asklepieion of Epidauros», Kernos 35 (2022), 233-261.
• «Hadrianic and Antonine Imperial Portrait Sculpture», στο A. Kouremenos (ed.), The Province Achaea in the Second Century CE: The Past Present, 193-222 London & New York 2022: Routledge.
• «Ο γλυπτός διάκοσμος της Βασιλικής Στοάς στη Θήρα», στο Δ. Δαμάσκος, Π. Καραναστάση, Θ. Στεφανίδου-Τιβερίου (επιμ.), Πλαστική στη ρωμαϊκή Ελλάδα: νέα ευρήματα και νέες έρευνες. Διεθνές αρχαιολογικό συνέδριο, Αθήνα, 12-14 Δεκεμβρίου 2019, Θεσσαλονίκη 2022, 165-182.
• «A Fragmentary Portrait Statue of a Roman Emperor from the Island of Melos», Eidola 11 (2014), 95-120.
• «Un relief tardo – romain de Mélos au Musée national archéologique d’Athènes», BCH 135.1 (2011), 283–311.
Ο Δρ. Γιώργος Μητρόπουλος είναι ο Επιστημονικός Υπεύθυνος του ερευνητικού έργου ‘Greek Matronae: Female Civic Presence and Self-Representation in Imperial Greece (1st - 3rd c. CE)’, που διεξάγεται στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΙΙΕ/ΕΙΕ). Έχει διδάξει Αρχαία Ελληνική και Ρωμαϊκή Ιστορία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης ως ακαδημαϊκός υπότροφος. Η διδακτορική διατριβή του επικεντρωνόταν στο φαινόμενο της μίμησης του Ρωμαίου αυτοκράτορα (imitatio principis) στην ελληνορωμαϊκή Ανατολή (31 π.Χ. – 235 μ.Χ.) και δημοσιεύθηκε από τις εκδόσεις του Σαριπολείου Κληροδοτήματος το έτος 2023. Έχει δημοσιεύσει σειρά άρθρων σε διεθνή περιοδικά Αρχαίας Ιστορίας με κριτές (όπως τα ZPE, Klio και SCO), καθώς και σε συλλογικούς τόμους.
Επιπλέον, ο δρ. Μητρόπουλος είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με αντικείμενο της έρευνάς του τη λατρεία των αυτοκρατορικών αρετών στην ελληνορωμαϊκή Ανατολή. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμα διεθνή συνέδρια και εργαστήρια και σε λοιπά ερευνητικά έργα, όπως τη δημοσίευση των λατρευτικών επιγραφών των Φιλίππων, σε συνεργασία με τους Α. Ριζάκη και F. Camia. Περαιτέρω πληροφορίες και οι περισσότερες δημοσιεύσεις του βρίσκονται διαθέσιμες στην προσωπική του σελίδα: https://eie.academia.edu/GiorgosMitropoulos
• ‘Between Tradition and Change: The imitatio principis in the Imperial East’, in S. Betjes, O. Hekster, E. Manders (eds.), ‘Tradition and Power in the Roman Empire’, Proceedings of the Fifteenth Workshop of The International Network Impact of Empire, Nijmegen, 18-20 May 2022, Brill: Leiden – Boston, 2024, 186-207.
• ‘Krinagoras and Imperial Glory: An Interplay Between Irony, Mockery, and Flattery’, Pnyx 2, 2023, 1-19.
• ‘Politics of the Past: Marcus Aurelius and Commodus in Achaea’, in A. Kouremenos (ed.), ‘The Province of Achaea in the Second Century CE: The Past Present’, Routledge: London – New York, 2022, 143-165.
• ‘Reflections of the Emperor’s Image in the Roman East: Notes on the Representation and the Imitation of Imperial Qualities’, in A. Gangloff (ed.), ‘Miroirs au prince. Les figures du bon empereur dans les inscriptions, d’Auguste au début du règne de Constantin’, Proceedings of a conference at Florence, Villa Finaly, 17-18 October 2019, Brill: Leiden – Boston, 2022, 180-204.
• ‘Some Notes on Gytheion’s ‘lex sacra’ and Germanicus’ Nike’ , ZPE 219, 2021, 88-94.
• ‘The Imperial Qualities in Roman Greece (31 BC – AD 235): The Evidence and a First Assessment’, SCO 66, 2020, 173-201.
• ‘The Sphinx and the She-wolf: Some Remarks on Aetolian Politics after the Antiochian War’, Klio 101 (1), 2019, 77-106.
