ΓΛΥΠΤΟ

Γυναικείος εικονιστικός ανδριάντας Γ54

  Μουσείο / Τόπος Φύλαξης: Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
  Αρ. Ευρ.: 3622
  Υλικό: Λευκό λεπτόκοκκο πεντελικό μάρμαρο.
  Διαστάσεις: Ύψ. 2μ., 0,235μ. (κεφαλή), πλ. 0,215μ. (κεφαλή), πάχος 0,275μ. (κεφαλή).
  Τόπος εύρεσης:

Το 1926 στην Αθήνα, στους Βασιλικού Στάβλους στην οδό Σταδίου (μαζί με τον ανδριάντα Γ55), όπου το ΒΑ αρχαίο νεκροταφείο της πόλης (για το νεκροταφείο βλ. E. Greco επιμ., Topografia di Atene 3. Quartieri a nord e a nord-set dell’Acropoli e Agora del Ceramico, Atene/Paestum 2014, 631-638· το οικόπεδο των Βασιλικών Στάβλων περικλειόταν από τις οδούς Σταδίου, Βουκουρεστίου, Πανεπιστημίου και Αμερικής – βλ. Greco 2014, 632, εικ. 325).

  Αρχικός Τόπος Τοποθέτησης: Πιθανότατα τμήμα επιτύμβιου μνημείου μεγάλων διαστάσεων (μαυσωλείο/Ηρώο).
  Χρονολόγηση: Πρώτο τέταρτο του 2ου αι. μ.Χ.
  Αγαλματικός Τύπος: «Μεγάλη Ηρακλειώτισσα».
  Τάση Απεικόνισης Κεφαλής: H κόμμωση, αν και ανάγεται σε ευρύτερα κλασικιστικά πρότυπα, επηρεάζεται από τη σύγχρονη αυτοκρατορική εικονογραφία («ModeFrisur»), ενώ το πρόσωπο είναι ιδεαλιστικό.
  Δημόσια Παρουσία (ιδιότητα): Άγνωστη.
  Ενεπίγραφο Βάθρο: Όχι.
  Συγγραφέας: Παναγιώτης Κωνσταντινίδης
  Ημ. Δημιουργίας: 2024-09-17
  Τελ. Ενημέρωση:

Περιγραφή - Σχόλια:

Ο ανδριάντας σώζεται ουσιαστικά ακέραιος. Λείπουν μόνο η μύτη, το αριστερό άκρο χέρι, καθώς και ο δείκτης και ο αντίχειρας του δεξιού χεριού. Μικρότερες θραύσεις και εκδορές παρατηρούνται κατά τόπους στην επιφάνεια του μαρμάρου, ιδίως στα χείλη, κατά μήκος των ακμών των πτυχών των ενδυμάτων και στην κάτω παρυφή του ιματίου, αλλά και στην επιφάνεια των δακτύλων των ποδιών. Η συμφυής πλίνθος είναι επίσης θραυσμένη κατά τόπους περιμετρικά. Η πίσω πλευρά είναι πιο αδρά δουλεμένη, υποδεικνύοντας ότι δεν θα ήταν ορατή. Εικονίζεται ιστάμενη, μετωπική γυναίκα, που φορά ποδήρη χιτώνα και ευρύ ιμάτιο που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του σώματος (συμπεριλαμβανομένων του πίσω τμήματος της κεφαλής – όπου σχηματίζει πτυχές - και των χεριών), και σανδάλια με ψηλές σόλες. Η κεφαλή είναι στραμμένη ελαφρώς προς τα κάτω και αριστερά. Αναπαράγεται πιστά ο αγαλματικός τύπος της «Μεγάλης Ηρακλειώτισσας». Το πρόσωπο είναι ωοειδές, με λείες παρειές και μέτωπο, σαρκώδη χείλη, μεγάλα μάτια, και φρύδια που δηλώνονται με ακμές στην επιφάνεια του μαρμάρου. Μόνο οι κάπως πιο έντονες ρινοπαρειακές αύλακες και η πλαστική απόδοση δύο «δακτυλίων Αφροδίτης» στον λαιμό απομακρύνονται από την κατά τα άλλα ισχυρά ιδεαλιστική απόδοση του προσώπου. Η κόμη χωρίζεται στην κορυφή του μετώπου σε δύο ίσα μέρη που χτενίζονται με απαλούς κυματισμούς προς τα πίσω, όπου μαζεύονται σε κότσο, τοποθετημένο σχετικά ψηλά στο πίσω μέρος του κρανίου, όπως συμπεραίνουμε από την εξόγκωση του ιματίου στο πίσω μέρος της κεφαλής. Η υφή των επιμέρους βοστρύχων αποδίδεται με εγχάραξη παράλληλων γραμμών στην επιφάνεια του μαρμάρου. Την απλή κλασικιστική κόμμωση στο πρόσθιο τμήμα της κεφαλής βρίσκουμε ξανά σε αττικά επιτύμβια ανάγλυφα αυτοκρατορικής περιόδου (πρβλ. D.W. von Moock, Die figürlichen Grabstelen Attikas in der Kaiserzeit: Studien zur Verbreitung, Chronologie, Typologie und Ikonographie, Mainz am Rhein 1998, αρ. κατ. 206 πίν. 26c-d, αρ. κατ. 236, αρ. κατ. 308 πίν. 46d, αρ. κατ. 319 πίν. 48b, αρ. κατ. 520· βλ. και Γ48), που με τη σειρά τους εμπνέονται από πρότυπα της κλασικής περιόδου (πρβλ. ενδεικτικά W. Clairmont, Classical Attic Tombstones, Kilchberg 1993, αρ. 1.050, 1.284, 1.366, 1.862), ενώ επανέρχεται σε πορτρέτα της περιόδου του Τραϊανού, όταν συνδυάζεται με κότσο ανοικτής φωλιάς αποτελούμενο από πλεξούδες (πρβλ. ενδεικτικά την κεφαλή Γ50), αλλά και στην εικονογραφία της αυτοκράτειρας Σαβίνας (πρβλ. τον λεγόμενο «κύριο τύπο» της αυτοκράτειρας [«Haupttypus»] - K. Fittschen, P. Zanker, Katalog der römischen Porträts in der Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom III, Mainz am Rhein 1983, 10-12, αρ. κατ. 10, πίν. 12-13 [K. Fittschen]· για την εικονογραφία της αυτοκράτειρας βλ. και Π. Κωνσταντινίδης, Γυναικείοι δυναστικοί εικονιστικοί ανδριάντες αυτοκρατορικής περιόδου από την Ελλάδα [τέλη 1ου αι. π.Χ. – 5ος αι. μ.Χ.], Αθήνα 2024, 382), από τον οποίο επηρεάζεται και ο παρόν ανδριάντας. Στην ύστερη περίοδο του Τραϊανού ή την πρώιμη του Αδριανού ταιριάζει καλύτερα και η στιλιστική απόδοση της πτυχολογίας των ενδυμάτων, τοποθετώντας το έργο στο πρώτο τέταρτο του 2ου αι. μ.Χ. (βλ. σχετικά Goette 1988, 251-254· Καλάβρια 2015, 253-254).

Βιβλιογραφία:

Illustrated London News, August 21, 1926, 335· Ν. Κυπαρίσσης, «Αι ανασκαφαί των βασιλικών στάβλων», ΑΔ 9 (1924/1925), Παράρτημα, 72, εικ. 7· P. Amandry, R. Martin, «II. Découvertes et acquisitions nouvelles. Musées d'Athènes. Musée National», BCH 71/72 (1947-1948), 387· S. Karusu, «Der Hermes von Andros und seine Gefährtin», AM 84 (1969), 149-150, πίν. 72-73· M. Bieber, «The copies of the Herculaneum Women», PAPS 106 (1962), 112, εικ. 7· E. Schmidt, Römische Frauenstatuen, Μünchen 1967, 44 με σημ. 232· H. Kruse, Römische weibliche Gewandstatuen des zweiten jahrhunderts n.Chr., Göttingen 1975, 260, αρ. 22· M. Bieber, Ancient Copies: Contributions to the History of Greek and Roman Art, New York 1977, 150 με σημ. 15, εικ. 682· P. Karanastassis, «Untersuchungen zur kaiserzeitlichen Plastik in Griechenland, 1. Kopien, Varianten und Umbildungen nach Aphrodite-Typen des 5. Jhs. v. Chr.», AM 101 (1986), 219-220 σημ. 43, πίν. 66.1 (ύστερη περίοδος του Αυγούστου - πρώιμη περίοδος του Τιβερίου)· H.R. Goette, «Zwei ‘Fest-datierte’ griechische Statuen romischer Zeit», AM 103 (1988), 251-254, πίν. 36-37 (αρχές του 2ου αι. μ.Χ. – ύστερη περίοδος του Τραϊανού)· Ν. Καλτσάς επιμ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα γλυπτά. Κατάλογος, Αθήνα 2001, 242, αρ. κατ. 508· J. Trimble, Women and Visual Replication in Roman Imperial Art and Culture, Cambridge 2011, 361-362, αρ. κατ. 1· A. Alexandridis, Die Frauen des römischen Kaiserhauses: eine Untersuchung ihrer bildlichen Darstellung von Livia bis Iulia Domna, Mainz am Rhein 2004, 239, αρ. 22 (αδριάνεια περίοδος)· Ν. Καλτσάς, Γ. Δεσπίνης (επιμ.), Πραξιτέλης, κατάλογος έκθεσης, Αθήνα 2007, 176, αρ. 55 με εικ. (Μ. Γιαννοπούλου)· J. Daehner (επιμ.), The Herculaneum Women. History, Context, Identities, Los Angeles 2007, 93, εικ. 4.3 (J. Daehner∙ αδριάνειο)∙ E. Καλάβρια, Αττικά πορτρέτα κατά την εποχή της ρωμαιοκρατίας (1ος αι. π.Χ. - αρχ. 2ου αι. μ.Χ.), ζητήματα τυπολογίας, λειτουργίας και παραγωγής (διδ. διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών), Αθήνα 2015, 253-254, 489-490, αρ. κατ. 95, πίν. 95 (πρώιμη εποχή Αδριανού)· S. Dillon, «Attic Funerary Portraiture in the Roman Period», στο M. Blömer, R. Raja (επιμ.), Funerary Portraiture in Greater Syria, Turnhout 2019, 214, εικ. 13.1.