Περιγραφή - Σχόλια:

Σώζεται μόνο το πρόσωπο της μορφής από το ύψος των ματιών έως κάτω από το στόμα. Η υπόλοιπη κεφαλή θραυσμένη (οι επιφάνειες θραύσης είναι διαβρωμένες). Θραυσμένο είναι επίσης το άνω τμήμα της μύτης. Τα μάτια είναι μεγάλα και διογκωμένα, με πλατιά βλέφαρα. Έντονα είναι τα γνωρίσματα προχωρημένης ηλικίας. Ρυτίδες υπάρχουν στις εξωτερικές γωνίες των ματιών, και στο άνω χείλος, ακριβώς κάτω από τα ρουθούνια, ενώ έντονες είναι οι ρινοπαρειακές αύλακες. Τρυπάνι έχει χρησιμοποιηθεί για τη δήλωση των ρουθουνιών, ενώ η απόδοση της ίριδας και της κόρης των ματιών γινόταν γραπτώς. Από τα μαλλιά σώζεται μόνο ένα μικρό τμήμα στο ύψος μπροστά από το αριστερό αυτί, όπου διακρίνονται παράλληλοι κυματιστοί βόστρυχοι. Το πορτρέτο ανήκει στη λεγόμενη «βεριστική» τάση αυτό-απεικόνισης (για την τάση αυτή, που χαρακτηρίζει την παράδοση προσωπογραφίας της Ιταλίας βλ. M. Papini, Antichi volti della reppublica. La ritrattistica in Italia centrale tra IV e il II secolo a.C., Roma 2004 [BullCom Suppl. 9]· W.R. Megow, Republikanische Bildnis-Typen, Frankfurt am Main/New York 2005 [όπου και για συγκεκριμένους «τύπους» στα πλαίσια της παράδοσης αυτής]). Με δεδομένο ότι στην Ελλάδα τα πορτρέτα αυτά δεν είναι συχνά, και απαντώνται ουσιαστικά κατά τον 1ο αι. π.Χ. σε περιοχές με σημαντικές κοινότητες Ιταλών, όπως στη Δήλο και την Αθήνα (βλ. J.F. Croz, Les portraits sculptés des Romains en Grèce et en Italie de Cynoscéphales à Actium (197-31 av. J.-C.). Essai sur les perspectives idéologiques de l’art du portrait, Paris 2002· βλ. και Π. Κωνσταντινίδης, «Ο γλυπτός διάκοσμος της Βασιλικής Στοάς στη Θήρα», στο Δ. Δαμάσκος, Π. Καραναστάση, Θ. Στεφανίδου-Τιβερίου επιμ., Πλαστική στη ρωμαϊκή Ελλάδα: νέα ευρήματα και νέες έρευνες, διεθνές αρχαιολογικό συνέδριο, Αθήνα, 12-14 Δεκεμβρίου 2019, Αθήνα 2022, 168-169, εικ. 8-9 [ανδρική προτομή]), η εικονιζόμενη είναι πιθανότατα Ρωμαία ή απόγονος Ρωμαίων. Ο τόπος εύρεσης του έργου, εντός του ιερού της Δήμητρας και Κόρης υποδεικνύει ότι αποτελεί πιθανότατα τμήμα ενός εικονιστικού ανδριάντα μιας επιφανούς μύστιδος (για Ρωμαίους μύστες στην Ελευσίνα από την ύστερη ελληνιστική περίοδο κ.ε. βλ. K. Clinton, «The Eleusinian Mysteries: Roman Initiates and Benefactors, Second Century B.C. to A.D. 267», ANRW II (1989), 1499-1539). Αν και η πιθανότητα αναγνώρισής της ως ιέρειας των Δήμητρας και Κόρης δεν μπορεί να αποκλειστεί, παρ’ όλα αυτά δεν φαίνεται πολύ πιθανή, αφού οι ιέρειες μπορούσαν να προέλθουν μόνο από ορισμένα αθηναϊκά γένη (βλ. K. Clinton, «The Sacred Officials of the Eleusinian Mysteries», TAPS 64 [1974], 74· στο ίδιο 72-74 για τις μαρτυρούμενες ιέρειες του 1ου αι. π.Χ., όπου και χρονολογείται η κεφαλή). Με βάση τα κοντινότερα παράλληλα, η κεφαλή μπορεί να χρονολογηθεί στην πρώιμη ηγεμονία του Αυγούστου (βλ. Καλάβρια 2015, 256-257). Επομένως, είναι πιθανόν, λόγω και της προχωρημένης ηλικίας της, η εικονιζόμενη να επέλεξε για την απεικόνισή της ένα παλαιότερο σχήμα απεικόνισης, που αντανακλούσε επίσης την ιταλική καταγωγή της.

Βιβλιογραφία:

Π. Καββαδίας, «Αρχαία εισαχθέντα εις το Εθνικόν Μουσείον», ΑΔ 1888, 177, αρ. 5· Π. Καββαδίας, Γλυπτά του Εθνικού Μουσείου: κατάλογος περιγραφικός, Εν Αθήναις 1890, 277, αρ. 472· Π. Καστριώτης, Γλυπτά του Εθνικού Μουσείου: κατάλογος περιγραφικός, Εν Αθήναις 1908, 80, αρ. 470-472· G.M.A. Richter, «The Origin of Verism in Roman Portraits», JRS 45 (1955), 36 με σημ. 53, 45, πίν. 9· E. Καλάβρια, Αττικά πορτρέτα κατά την εποχή της ρωμαιοκρατίας (1ος αι. π.Χ. - αρχ. 2ου αι. μ.Χ.), ζητήματα τυπολογίας, λειτουργίας και παραγωγής (διδ. διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών), Αθήνα 2015, 256-257, 481, αρ. κατ. 81, πίν. 81 (πρώιμη εποχή Αυγούστου).