Περιγραφή - Σχόλια:

Η μορφή είναι συγκολλημένη από πολλά επιμέρους θραύσματα. Λείπει η ένθετη κεφαλή, το δεξί άκρο χέρι, ορισμένα δάχτυλα από το αριστερό χέρι, το αριστερό άκρο πόδι καθώς και τμήματα του σώματος, σήμερα συμπληρωμένα με γύψο. Πολλές μικρότερες θραύσεις και απολεπίσεις παρατηρούνται κατά τόπους στην επιφάνεια του μαρμάρου, ιδίως στις πτυχές των ενδυμάτων. Εικονίζεται ιστάμενη, μετωπική γυναικεία μορφή που φορά ποδήρη χιτώνα, ιμάτιο που τυλίγεται σφιχτά γύρω από το σώμα και κλειστά δερμάτινα υποδήματα (calcei muliebres). Το βάρος του σώματος πέφτει στο αριστερό σκέλος, ενώ το δεξί είναι ελαφρώς λυγισμένο. Ανήκει στον αγαλματικό τύπο της λεγόμενης «Formia». Συγκεκριμένα, το ιμάτιο αναδιπλώνεται σε ένα χαρακτηριστικό τριγωνικό σχήμα κάτω από το στήθος κατά την πορεία του από τον δεξιό ώμο προς τον ελαφρώς καμπτόμενο αριστερό πήχη (περιλαμβάνοντας όλο το δεξί χέρι εκτός από τον καρπό). Στο σημείο αυτό η παρυφή του πέφτει πάνω στον αριστερό πήχη, αφήνοντας ακάλυπτο τον καρπό. Η λεπτή, «μαλακή» πτυχολογία των ενδυμάτων τοποθετεί το έργο στο πρώτο μισό του 1ου αι. μ.Χ. (πρβλ. την πτυχολογία των ανδριάντων από τη Σικυώνα Γ86-Γ87 της εποχής του Κλαυδίου). Η μορφή δεν είναι πιθανό να ανήκει στο ρωμαϊκό ταφικό κτίσμα της οδού Κανακάρη 139, πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε το παλαιοχριστιανικό κτίσμα όπου βρέθηκε, αφού με βάση τα αρχιτεκτονικά του κατάλοιπα και τον αρχιτεκτονικό του τύπο δεν έφερε γλυπτό διάκοσμο, ιδίως ολόγλυφων μορφών (I. Dekoulakou, «Monumenti delle necropolis di Patrasso durante il dominio romano», στο Patrasso colonia di Augusto e le trasformazioni culturali, politiche ed economiche della Provincia di Acaia agli inizi dell'età imperiale romana: atti del Convegno internazionale, Patrasso 23 - 24 marzo 2006, Atene 2009, 180-181 εικ. 12-14). Παρ’ όλα αυτά, ο τόπος εύρεσης του έργου, και η χρονολόγησή του στον 1ο αι. μ.Χ., καθιστά πολύ πιθανή την προέλευσή του από τη μία από τις δύο πτέρυγες του ποδίου της βορειοδυτικής πρόσοψης του επιτύμβιου κτίσματος-μαυσωλείου σε σχήμα ναΐσκου στο αμέσως διπλανό οικόπεδο, οδός Ερμού αρ. 80-82, που χρονολογείται με βάση τα ανασκαφικά ευρήματα τον 1ο αι. μ.Χ. (Dekoulakou 2009, 191-196, εικ. 21-24· βλ. και Γ68). Ειδικότερα, το κτίσμα αυτό είχε στην βορειοδυτική του πλευρά, όπου ο αρχαίος δρόμος του νεκροταφείου, πρόσοψη τύπου ναΐσκου με πόδιο με δύο εκατέρωθεν πτέρυγες, η κάθε μία από τις οποίες έφερε βάση για άγαλμα. Μάλιστα το κεντρικό τμήμα του ποδίου, που σχηματίζει ένα είδος τετράπλευρης κόγχης, έφερε στο κατώτερο τμήμα του εξέδρα για την ξεκούραση των περαστικών του δρόμου του νεκροταφείου, επιβεβαιώνοντας την ιδιαίτερη μορφή του που «ανοίγεται» στον δημόσιο χώρο. Άλλο ένα άγαλμα αναφέρεται ότι υπήρχε εντοιχισμένο σε θραύσματα στο ίδιο παλαιοχριστιανικό κτίσμα (Αγαλλοπούλου 1973/1974, 400), και ίσως να αποτελούσε το άγαλμα που έστεκε στην έτερη πτέρυγα του ποδίου του μαυσωλείου. Η εικονιζόμενη γυναίκα, αποτελούσε πιθανότατα μέλος της επιφανούς οικογένειας των Πατρών, τα μέλη της οποίας θάβονταν διαδοχικά στο μαυσωλείο της οδού Ερμού 80-82, προβάλλοντας το κύρος του γένους της στον δημόσιο χώρο της κοινότητάς της (για την πιθανή αναγνώριση της οικογένειας του μαυσωλείου με εκείνη του απελεύθερου Sextus Aequanus, η κόρη του οποίου, Aequana Musa [1], υπήρξε ιέρεια των Αυγούστου και της Λιβίας ως Αρτέμιδος Λαφρίας Σεβαστής [Diana Augusta Laphria· CIL III, 510] βλ. Ι. Δεκουλάκου, «Ρωμαϊκό μαυσωλείο στην Πάτρα», στο Στήλη. Τόμος εις μνήμην Νικολάου Κοντολέοντος, Αθήνα 1980, 567, 575· για τα παραπάνω πρόσωπα και το γένος ευρύτερα βλ. A. Rizakis, S. Zoumbaki, Roman Peloponnese I. Roman Personal Names in Their Social Context, Athens 2001, 54-56, αρ. ACH 14-19).

Βιβλιογραφία:

Π. Αγαλλοπούλου, «Πάτρα. Οδός Κανακάρη 139», ΑΔ 29 (1973/1974) Β2, 400, πίν. 257α· A. Filges, Standbilder jugendlicher Göttinnen, Köln-Weimar-Wien 1997, 162, σημ. 640 αρ. 9· Ν. Καζακίδη, «Ένα οικογενειακό σύνταγμα ανδριάντων της εποχής του Κλαυδίου και το γυμνάσιο στη Σικυώνα», στο Θ. Στεφανίου-Τιβερίου, Π. Καραναστάση, Δ. Δαμάσκος (επιμ.), Κλασική παράδοση και νεωτερικά στοιχεία στην πλαστική της ρωμαϊκής Ελλάδας. Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, Θεσσαλονίκη, 7-9 Μαΐου 2009, Θεσσαλονίκη 2012, 206 σημ. 45 (θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο ο παρών ανδριάντας και ο ανδριάντας Γ68 να προέρχονται από τον γλυπτό διάκοσμο κοινού επιτύμβιου μνημείου)· S. Tuccinardi, «Sculture romane da Formia. Una proposta di lettura in contest», στο C. Capaldi, C. Gasparri (επιμ.), Complessi monumentali e arredo scultoreo nella Regio I Latium et Campania: nuove scoperte e proposte di lettura in contest. Atti del convegno internazionale, Napoli, 5 e 6 dicembre 2013, Napoli 2017, 61 σημ. 88· Π. Κωνσταντινίδης, Γυναικείοι δυναστικοί εικονιστικοί ανδριάντες αυτοκρατορικής περιόδου από την Ελλάδα (τέλη 1ου αι. π.Χ. – 5ος αι. μ.Χ.), Αθήνα 2024, 223, σημ. 185.