ΓΛΥΠΤΟ

Γυναικείο εικονιστικό αγαλμάτιο Γ126

  Μουσείο / Τόπος Φύλαξης: Μεσσήνη, Αρχαιολογικό Μουσείο.
  Αρ. Ευρ.: 243
  Υλικό: Λευκό λεπτόκοκκο μάρμαρο με καστανή πατίνα (πεντελικό;).
  Διαστάσεις: Ύψος 0,65μ.
  Τόπος εύρεσης: Το 1962 εντός του ιερού της Αρτέμιδος Ουπησίας/Ορθίας/ Φωσφόρου («οίκος Κ» στο συγκρότημα του Ασκληπιείου της αρχαίας Μεσσήνης).
  Αρχικός Τόπος Τοποθέτησης: Επί ενεπίγραφής κυλινδρικής βάσης που έχει τοποθετηθεί εμπρός από τον νοτιοδυτικό κίονα του ιερού (Μεσσήνη αρ. ευρ. 1033: Ορλάνδος 1962, 112γ αρ. 7, πίν. Α[7]· SEG 23 [1968], 217· Χλέπα 2001, 34, εικ. 10[Σ1]). Η βάση αυτή είναι μία από τις συνολικά έντεκα βάσεις (από τις οποίες οι πέντε ενεπίγραφες), που βρέθηκαν κατά χώραν, τοποθετημένες κυκλικά γύρω από τη βάση του λατρευτικού αγάλματος της Αρτέμιδος, που έφερε μπροστά του επίσης θησαυρό και ιερή τράπεζα (από την τελευταία σώζεται μόνο η βάση της κατά χώραν· για το ιερό βλ. Themelis 1994, 101-109· Χλέπα 2001 [αρχιτεκτονική]· Θέμελης 2014, 87-89).
  Χρονολόγηση: Μέσα του 2ου αι. μ.Χ. (αντωνίνεια περίοδος).
  Αγαλματικός Τύπος: «Μούσα» του τύπου «Άργους/Σαλαμίνας».
  Τάση Απεικόνισης Κεφαλής: -
  Δημόσια Παρουσία (ιδιότητα):

Ιέρεια της Αρτέμιδος Ορθείας (Ουπησίας/Φωσφόρου).

  Ενεπίγραφο Βάθρο: Ναι (Μεσσήνη, Αρχαιολογικό Μουσείο αρ. ευρ. 1033: Ορλάνδος 1962, 112γ αρ. 7, πίν. Α[7], 112ε, πίν. 116α-β · SEG 23 [1968], 217· Χλέπα 2001, 34, εικ. 10[Σ1]).
  Συγγραφέας: Παναγιώτης Κωνσταντινίδης
  Ημ. Δημιουργίας: 2024-09-15
  Τελ. Ενημέρωση:

Περιγραφή - Σχόλια:

Σώζεται το σώμα του αγάλματος έως λίγο κάτω από τα γόνατα. Θραυσμένα είναι επίσης η σύμφυτη κεφαλή και τα επίσης σύμφυτα χέρια. Το δεξί έχει σπάσει από το μέσο του βραχίονα κ.ε. και το αριστερό από το μέσο του πήχη. Μικρές θραύσεις και απολεπίσεις παρατηρούνται κατά τόπους στην επιφάνεια του μαρμάρου, ιδίως στις ακμές των πτυχών των ενδυμάτων. Η πίσω όψη δουλεμένη με επιμέλεια. Εικονίζεται ιστάμενη, μετωπική γυναικεία μορφή, μεγέθους μικρότερου του φυσικού. Το βάρος του σώματος πέφτει στο αριστερό πόδι, ενώ το δεξί είναι ελαφρώς λυγισμένο. Το δεξί χέρι φερόταν προς τα κάτω (υπόλειμμα συνοχέα σώζεται στην επιφάνεια του μαρμάρου στο ύψος του μηρού), ενώ το αριστερό ήταν προτεταμένο. Φορά χειριδωτό χιτώνα, περονατρίδα (στην επιφάνεια του μαρμάρου επί του δεξιού ώμου δηλώνεται κυκλοτερής εξόγκωση στο σημείο στερέωσης του ενδύματος – πόρπη;), καθώς και ευρύ μακρύ ιμάτιο που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του σώματος. Ακολουθεί πιστά τον αγαλματικό τύπο της λεγόμενης «Μούσας» του τύπου «Άργους/Σαλαμίνας». Ο χιτώνας και η περονατρίδα είναι ζωσμένα ψηλά, αμέσως κάτω από τους μαστούς (η πλατιά ζώνη είναι ορατή στο δεξί πρόσθιο τμήμα του κορμού, που μένει ακάλυπτο από το ιμάτιο), ενώ το ιμάτιο σχηματίζει διαγώνια κυλινδρική μάζα από το ύψος της δεξιάς μασχάλης έως τον αριστερό ώμο, από όπου συνεχίζει στην πλάτη, με την παρυφή του να πέφτει πάνω στο αριστερό λυγισμένο στον αγκώνα προτεταμένο χέρι. Στιλιστικά, βρίσκεται κοντά σε έργα των μέσων του 2ου αι. μ.Χ., γύρω στη δεκαετία του 160 μ.Χ. (πρβλ. ενδεικτικά τον γυναικείο ανδριάντα από τη Γόρτυνα, Filges 1997, 275, αρ. κατ. 162, μέση αντωνίνεια περίοδος), αν και εδώ το πλάσιμο είναι ελαφρώς «μαλακότερο». Καλή ποιότητα επεξεργασίας. Η κυλινδρική ενεπίγραφη βάση όπου στεκόταν η μορφή (βλ. παραπάνω) την ταυτίζει με την νεαρή ιέρεια της Αρτέμιδος Ορθείας, Καλυδίαν Σιτήρην· το αγαλμάτιο ανέθεσε μετά την ευδόκιμη θητεία της εικονιζόμενης ένα κρατικό συμβούλιο γερόντων (οἱ τᾶς Οὐπησίας ἱεροί γέροντες), που ήταν επιφορτισμένο με την επιμέλεια της λειτουργίας του ιερού. Στο θραυσμένο σήμερα προτεταμένο αριστερό χέρι κρατούσε πιθανότατα λιβανωτρίδα (δύο άκρα χέρια που κρατούν λιβανωτρίδες ίδιου υλικού και κλίμακας έχουν βρεθεί στο ιερό της Αρτέμιδος - βλ. Ορλάνδος 1962, 112ζ, πίν. 118β· Γ.Ι. Δεσπίνης, «Ανδριάς ιέρειας εκ Μεσσήνης», στο Χαριστήριον εις Αναστάσιον Κ. Ορλάνδον ΙΙ, Αθήνα 1966, 235, πίν. XXXIXα και γ· Themelis 1994, 117, πίν. 22· για ιέρειες που κρατούν λίβανωτρίδες βλ. και P. Konstantinidis, «Archaeology of Anaphe (1100 B.C.-A.D. 600). Part 2», Ostraka XXX [2021], 102-103 στον αρ. κατ. 14).

Βιβλιογραφία:

Α. Ορλάνδος, «Μεσσήνη», Έργον 1962, 128, εικ. 153· Α. Ορλάνδος, «Ανασκαφή Μεσσήνης», ΠΑΕ 1962, 112ε, πίν. 116α-β· G. Daux, BCH 87 (1963), 774, εικ. 9· SEG 23 [1968], 217· RE Suppl. XV (1978), 146 s.v. Messene (Μ. Meyer· αδριάνειο)· F. Felten, «Heiligtümer oder Märkte?», AntK 26 (1983), 86, εικ. 2· Ν. Καλτσάς, Αρχαία Μεσσήνη, Αθήνα 1989, αρ. 25 (χωρίς εικόνα· 1ος αι. μ.Χ.)· P. Themelis, «Artemis Ortheia at Messene. The Epigraphical and Archaeological Evidence», στο R. Hägg επιμ., Ancient Greek Cult Practice from the Epigraphical Evidence, Stockholm 1994, 111, 115, 117, πίν. 23b· A. Filges, Standbilder jugendlicher Göttinnen, Köln-Weimar-Wien 1997, 99-100, 101, 168, 170, 190, 192 σημ. 905, 204, 205, 230, 273, αρ. κατ. 152 με εικ. («Μούσα» του τύπου «Άργους/Σαλαμίνας»· μέση περίοδος των Αντωνίνων)· Ε.Α. Χλέπα, Μεσσήνη. Το Αρτεμίσιο και οι οίκοι της δυτικής πτέρυγας του Ασκληπιείου, Αθήνα 2001, 34, εικ. 10[Σ1]· Π. Θέμελης, Αρχαία Μεσσήνη, Ιστορία - Άνθρωποι – Μνημεία, Αθήνα 2010, 321· Π. Θέμελης, Αρχαία Μεσσήνη, Αθήνα 2014, 143, εικ. 163.